Guzowski, Piotr. Military revolution and state capacity of Jagiellonian states at the turn of the Middle Ages in European context

Статья написана в рамках исследовательского проекта Национального научного центра SONATA, № UMO-2016/23/D/HS3/03210 «The military revolution as a modernization factor in the public finance and state organization of the Polish-Lithuanian state in the comparative perspective».

Целью статьи является знакомство с вопросами финансового положения Королевства Польского и Великого княжества Литовского на рубеже Средневековья и Нового времени. В это время в Европе начинается военная революция, которая не обошла стороной польско-литовское государство. Войны, которые вели обе страны в XV и особенно в XVI в., вынудили провести базовые институциональные и налоговые реформы, касающиеся королевских и великокняжеских владений, а также налоговой системы. Их основной целью было увеличение доходов. Эти действия также привели к ряду политических изменений, наиболее значительным результатом которых стало заключение реального союза (унии) между Польшей и Великим княжеством Литовским в 1569 г. Несмотря на рост доходов и успешную международную политику, налоговые системы в Польше и Литве не были полностью модернизированы. Постоянные налоги играли здесь минимальную роль и позволяли государственному аппарату эффективно функционировать только в мирное время. В свою очередь, кризисные ситуации показали, что кредитоспособность Ягеллонов была очень ограниченной. По сравнению с наиболее развитыми европейскими странами, доходы и финансовые возможности Королевства Польского, а тем более Великого княжества Литовского, можно считать очень скромными.

Доўнар-Запольскі, Мітрафан Віктаравіч. Дзяржауная гаспадарка Вялікага княства Літоускага пры Ягелонах. Мінск: Беларуская навука, 2009. 759 с.

Пичета, Владимир Иванович. Аграрная реформа Сигизмунда-Августа в Литовско-Русском государстве. Москва: Издательство Академии наук СССР, 1958. 548 с.

Янушкевич, Андрей. Ливонская война. Вильно против Москвы. 1558–1570. Москва: Квадрига; Русская панорама, 2013. 381 с.

Bieniak, Janusz. Kształtowanie się ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu // Zapiski Historyczne. 1986. T. 51. Nr 3. S. 7–45.

Błaszczyk, Grzegorz. Dzieje Stosunków polsko-litewski. T. II: Od krewa do Lublina. Cz. I. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007. 935 s.

Bonney, Richard; Ormrod, William M. Crises, Revolutions and Self-Sustained Growth: Toward a Conceptual Model in Fiscal History // Crises, Revolutions and Self-Sustained Growth: Toward a Conceptual Model in Fiscal History: Essays in European Fiscal history, 1130–1830 / Ed. by Ormrod, William M.; Bonney, Margaret; Bonney, Richard. Stamford: Shaun Tyas, 1999. P. 1–21.

Boroda, Krzysztof. Kmieć, łan czy profit? Co było podstawą poboru łanowego w XV i XVI wieku? // Człowiek wobec miar i czasu w przeszłości / Red. by Liedke, Marzena; Guzowski, Piotr. Kraków: Avalon, 2007. S. 152–170.

Boroda, Krzysztof; Guzowski, Piotr. From King’s Finance to Public Finance. Different Strategies of Fighting Financial Crisis in the kingdom of Poland under Jagiellonians Rule (1386–1572) // Le crisi finanziarie: gestione, implicazioni sociali e conseguenze nell’età preindustriale: selezione di ricerche = The financial crises: their management, their social implications and their consequences in pre-industrial times: selection of essays / Ed. by Nigro, Giampiero. Firenze: Firenze University Press, 2016. P. 451–470.

Brzeczkowski, Tadeusz. Podatki zwyczajne w Polsce XV wieku // Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społecznevo. Historia. T. 18 (128). 1982. S. 39–62.

Chłapowski, Krzysztof. Realizacja reform egzekucji dóbr (1563–1665). Sprawa zastawów królewszczyzn małopolskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984. 250 s.

Chmelař, Jiří. Hospodářská a finanční politika Ferdinanda I. v Čechách (unpublished dissertation written at the Charles University in Prague). 2013. 228 s.

Crises, Revolutions and Self-Sustained Growth: Toward a Conceptual Model in Fiscal History: Essays in European Fiscal history, 1130–1830 / Ed. by Ormrod, William M.; Bonney, Richard. Stamford: Shaun Tyas, 1999. 456 p.

Economic systems and state finance / Ed. by Bonney, Richard. Oxford: Oxford University Press, 1995. 652 p.

Filipczak-Kocur, Anna. Poland-Lithuania before partition // The rise of the fiscal state in Europe c. 1200–1815 / Ed. by Bonney, Richard. Oxford: Clarendon Press, 1999. P. 443–480.

Filipczak-Kocur, Anna. Skarb litewski za pierwszych dwu Wazów 1587–1648. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1994. 120 s.

Gelabert, Juan. Castile, 1504–1808 // The rise of the fiscal state in Europe c. 1200–1815 / Ed. by Bonney, Richard. Oxford: Clarendon Press, 1999. P. 201–241.

Glete, Jan. War and the State in Early Modern Europe. Spain, the Dutch Republic and Sweden as fiscal-military states, 1500–1660. London: Routledge, 2002. 304 p.

Grummitt, David; Lassalmonie, Jean-François. Royal public finance (c. 1290–1523) // Government and Political Life in England and France, c. 1300–1500 / Ed. by Fletcher, Christopher; Genet, Jean-Philippe; Watts, John. Cambridge: Cambridge University Press, 2015. P. 116–149.

Guéry, Alain. Les finances de la monarchie française sous l’Ancien Régime // Annales. 1978. Vol. 33. No. 2. P. 216–239.

Guzowski, Piotr. Klienci czy wierzyciele? Nie tylko o ekonomicznym wymiarze zastawu dóbr królewskich w pierwszej połowie XV wieku // Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku / Red. Urwanowicz, Jerzy; Dubas Urwanowicz, Ewa; Guzowski, Piotr. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2006. S. 67–86.

Karaman, Kivanç K.; Pamuk, Şevket. Different paths to modern state in Europe: the interaction between warfare, economic structure and political regime // American Political Science Review. 2013. Vol. 107. No. 3. P. 603–626.

Keckowa, Antonina. Żupy krakowskie w XVI–XVIII wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1969. 522 s.

Korczak, Lidia. Monarcha i poddani. System władzy w Wielkim Księstwie Litewskim w okresie wczesnojagiellońskim. Kraków: Historia Iagiellonica, 2008. 207 s.

Kosman, Marceli. Parlamentaryzm Wielkiego Księstwa Litewskiego w świetle najnowszych badań // Zapiski Historyczne. 2005. T. 70. Nr 4. S. 91–108.

Księga ekspedycji kancelarii nadwornej 1559–1572. Materiały do dziejów dworu królewskiego / Red. Kaniewska, Irena. Kraków: Historia Iagiellonica, 1997. 224 s.

Lesmaitis, Gediminas. Wojsko zaciężne w Wielkim Księstwie Litewskim w końcu XV– drugiej połowie XVI wieku / Transl. Piasecka, Beata. Warszawa: Neriton, 2013. 204 s.

Łowmiański, Henryk. Studia nad dziejami Wielkiego Księstwa Litewskiego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1983. 579 s.

Matuszewski, Jacek. Przywileje i polityka podatkowa Ludwika Węgierskiego w Polsce. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1983. 252 s.

Matuszewski, Jacek. Uwagi wprowadzające — początki skarbowości publicznej // Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego. 2003. T. 8. S. 9–18.

Myśliwski, Grzegorz. From Feudal Rents Towards a Tax System in central Europe // La fiscalità nell’economia europea secc. XIII–XVIII = Fiscal Systems in the European Economy from the 13^th to the 18^th centuries / Ed. by Cavaciocchi, Simonetta. Firenze: Firenze University Press, 2008. P. 270–278.

North, Michael. Finances and power in the German state system // The Rise of Fiscal States: a Global History, 1500–1914 / Ed. by Yun-Casalilla, Bartolomé; O’Brien, Patrick K.; Comin, Francisco. Cambridge: Cambridge University Press, 2012. P. 145–163.

O’Brien, Patrick K. Fiscal and Financial Preconditions for the Formation of Developmental States in the West and East from the Conquest of Ceuta (1415) to the Opium War (1839) // Journal of World History. 2012. Vol. 23. No. 3. P. 513–553.

Ormrod, William Mark. West European Monarchies in the Later Middle Ages // Economic systems and state finance. The origins of the modern state in Europe 13^th to 18^th centuries / Ed. by Bonney, Richard. Oxford: Oxford University Press, 1995. P. 123–160.

Pałucki, Władysław. Reformy skarbowe Sejmu Egzekucyjnego 1562/63 // Studia historyczne. Księga jubileuszowa z okazji 70 rocznicy urodzin dra Stanisława Arnolda. Warszawa: Książka i Wiedza, 1965. S. 301–311.

Parker, Geoffrey. The Military Revolution: Military Innovation and the Rise of the West, 1500–1800. Cambridge: Cambridge University Press, 1988. 234 p.

Pietkiewicz, Krzysztof. Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka. Studia nad dziejami państwa i społeczeństwa na przełomie XV i XVI wieku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1995. 341 s.

Prokop, Krzysztof Rafał. Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec korony Polskiej w latach 1438–1513. Dzieje polityczne. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2002. 330 s.

The Rise of Fiscal States: a Global History, 1500–1914 / Ed. by Yun-Casalilla, Bartolomé; O’Brien, Patrick K.; Comin, Francisco. Cambridge: Cambridge University Press, 2012. 471 p.

The rise of the fiscal state in Europe c. 1200–1815 / Ed. by Bonney, Richard. Oxford: Clarendon Press, 1999. 527 p.

Senkowski, Jerzy. Materiały źródłowe do genezy skarbu publicznego w Polsce w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie // Archeion. 1954. T. 23. S. 29–50.

Sepiał, Marcin. Zastaw na dobrach ziemskich i dochodach królewskich w okresie panowania Władysława Warneńczyka na Węgrzech (1440–1444) // Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. 1998. T. 79: Prace historyczne. Nr 125. S. 35–49.

Stein, Robert. Magnanimous Dukes and Rising States. The Unification of the Burgundian Netherlands, 1380–1480. Oxford: Oxford University Press, 2017. 315 p.

Sucheni-Grabowska, Anna. Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny. Cz. 1: Geneza egzekucji dóbr. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1974. 302 s.

Sucheni-Grabowska, Anna. Odbudowa domeny królewskiej w Polsce 1504–1548. 2^nd ed. Warszawa: Muzeum Historii Polski, 2007. 285 s.

Supruniuk, Anna. Mazowsze Siemowitów (1341–1443). Dzieje polityczne i struktury władzy. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2010. 276 s.

Szulc, Tadeusz. Organizacja poboru podatków pokoszyckich do połowy XVI wieku // Czasopismo Prawno historyczne. 1988. T. 40. Nr 2. S. 63–83.

Szulc, Tadeusz. Przeznaczenie a wydatkowane kwot z podatków nadzwyczajnych z dóbr szlacheckich w Polsce w XV wieku // Kwartalnik Historyczny. 1993. T. 100. Nr 2. S. 15–26.

Szulc, Tadeusz. Uchwały podatkowe ze szlacheckich dóbr ziemskich za pierwszych dwu Jagiellonów (1386–1501). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1991. 159 s.

Tilly, Charles. Coersion, Capital and European States, AD 990–1990. Oxford: Oxford University Press, 1990. 269 p.

Tyla, Antanas. Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės Iždas. XVI Amžiaus Antroji Pusė – XVII Amžiaus Vidurys. Vilnius: Nacionalinis Muziejus, 2012. 224 p.

Weyman, Stefan. Pierwsze ustawy pogłównego generalnego w Polsce (r. 1498, 1520) na tle ówczesnego systemu podatkowego // Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych. 1956. T. 18. S. 12–68.

Wisner, Henryk. Próby utworzenia skarbu stałego w Litwie. Dziejów skarbowości doby Wazów // Kwartalnik Historyczny. 1982. T. 89. Nr 1. S. 85–90.

Wojtkowiak, Zbysław. Lithuania transwilniensis saec. XIV–XVI. Podziały Litwy Północnej w późnym średniowieczu. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2005. 191 s.

Wyczański, Andrzej. Rozdawnictwo dóbr królewskich za Zygmunta I // Przegląd Historyczny. 1953. T. 44. Nr 3. S. 281–308.

Wyczański, Andrzej. Z dziejów reform skarbowo-wojskowych za Zygmunta I. Próby relucji pospolitego ruszenia // Przegląd Historyczny. 1952. T. 43. Nr 2. S. 287–304.

Zgórniak, Marian. Relikty średniowiecznych powinności skarbowych na wsi małopolskiej XVI–XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1959. 112 s.