Гжесик, Р. Этногенез славян в польской исторической рефлексии ХХ–ХХІ вв.

Гжесик, Рышард ― профессор Института славистики Польской Академии наук, Познань, Польша, Адрес электронной почты защищен от спам-ботов. Для просмотра адреса в вашем браузере должен быть включен Javascript., Scopus ID 57201325708

В статье анализируется проблема этногенеза славян в польской историографии. Интерес к изучению истоков своего народа связан с развитием исторической мысли, и возник еще в античной цивилизации. Античные идеи переняли «варвары», которые пытались доказать свою принадлежность к античному миру. В дальнейшем она перешла к средневековым и современным интеллектуалам. Развитие критической историографии остановилось с рождением современного национализма. Начались этногенетические дискуссии, главными задачами которых оказалось прославление своей нации и поиск аргументов в территориальных спорах. Польская дискуссия об этногенезе славян, в которой приняли участие историки, археологи, филологи, антропологи и этнологи, состоялась в тени конфликта с немцами об исторических правах на западно-польские / восточно-немецкие земли: Великую Польшу, Померанию, Силезию, Мекленбург, Лужицу. В дискуссии доминировала автохтоническая концепция этногенеза славян. Согласно ей, польские земли были колыбелью славянства и базисом его экспансии на большую часть Европы. Эта концепция с некоторыми изменениями и нюансами фигурирует в польской историографии до сего дня, особенно в концепциях специалистов, относящихся к научным школам Познани и Вроцлава. Аллохтонистическая концепция развилась в краковском научном центре, и она популярна среди славистов из Варшавы и Люблина. Согласно ей, славяне сформировались в бассейне Днепра и в Полесье, а в Центральную Европу они прибыли только в VI в. Сейчас дискуссия продолжается между представителями обеих групп, в ней часто преобладают личные эмоции, что делает достижение научного консенсуса почти невозможным.

• Czekanowski, Jan.Wstęp do historii Słowian. Perspektywy antropologiczne, etnograficzne, archeologiczne i językowe. Poznań: Instytut Zachodni, 1957. 515 s.

  Godłowski, Kazimierz. Pierwotne siedziby Słowian. Wybór pism / Pod red. Michała Parczewskiego. Kraków: Instytut Archeologii UJ, 2000. 436 s.

  Godłowski, Kazimierz. Z badań nad zagadnieniem rozprzestrzenienia się Słowian w V–VII w. n. e. Kraków: UJ, 1979. 80 s.

  Gołąb, Zbigniew. O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych / Per. Maria Wojtyła-Świerzowska. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas», 2004. 404 s.

  Gołąb, Zbigniew.The origins of the Slavs. A Linguist’s View. Columbus (Ohio): Slavica Publishers Inc., 1992. 454 s.

  Grzesik, Ryszard. Rec. z: Nie-Słowianie o początkach Słowian, wyd. Przemysław Urbańczyk. Poznań; Warszawa: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2006. 213 s. // Slavia Antiqua. T. 49. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2008. S. 229–234.

  Hensel, Witold. Polska starożytna. Wyd. 2, uzupełnione. Wrocław; Warszawa; Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1980. 640 s.

  Jażdżewski, Konrad. Pradzieje Europy Środkowej. Wrocław; Warszawa; Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1981. 711 s.

  Kara, Michał. Najstarsze państwo Piastów — rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 2009. 407 s.

  Kniezsa, István. A szlávok őstörténete // A magyarság és a szlávok. Budapest: Franklin, 1942. S. 9–34 (reprint: Budapest: Lucidus Kiadó, 2000).

  Kossinna, Gustaf. Die deutsche Vorgeschichte eine hervorragend nationale Wissenschaft. 2. stark vermehrte Auflage. Würzburg: Verlag von Curt Kabitzsch; Königlichen Universitäts-Verlagsbuchhändler, 1914. 255 s.

  Kostrzewski, Józef. Kultura prapolska. Wyd. 2. Poznań: Instytut Zachodni, 1949. 615 s.

  Kostrzewski, Józef. Wielkopolska w czasach przedhistorycznych. Poznań: Księgarnia Marjana Niemierkiewicza, 1914. 220 s.

  Kostrzewski, Józef. Wielkopolska w pradziejach. Zmienione trzecie wydanie Wielkopolski w czasach przedhistorycznych. Warszawa; Wrocław: Zakład imienia Ossolińskich, 1955. 348 s. + 24 tabl.

  Kostrzewski, Józef. Zagadnienie ciągłości zaludnienia ziem polskich w pradziejach (od połowy II tysiąclecia p. n. e. do wczesnego średniowiecza). Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (Oddział w Poznaniu), 1961. 144 s.

  Kotłowska, Anna; Grzesik, Ryszard(eds). Testimonia najdawniejszych dziejów Słowian. Seria łacińska. T. 1: Starożytność. Pisarze najdawniejsi. Poznań; Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, 2016. 425 s. (URL: http://www.ireteslaw2.ispan.waw.pl/handle/123456789/24).

  Kozłowski, Janusz; Kaczanowski, Piotr. Najdawniejsze dzieje ziem polskich. T. 1: Wielka historia Polski. Kraków: Fogra, 1998. 382 s.

  Kulbicka, Aleksandra; Pawłowski, Krzysztof; Wodzinowska-Taklińska, Grażyna; Grzesik, Ryszard(eds). Anonimowego notariusz króla Béli Gesta Hungarorum. Kraków: Societas Vistulana, 2006. 198 s.

  Labuda, Gerard. Rozwój metod dziejopisarskich od starożytności do współczesności. Cz. 1: Do schyłku XIX wieku. Poznań: Wydawnictwo Forum Naukowe, 2003. 226 s.

  Labuda, Gerard. Słowiańszczyzna pierwotna. Wybór tekstów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1954. 359 s.

  Labuda, Gerard. Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źródłowych. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1999. 275 s.

  Labuda, Gerard. Zadania i cele poznawcze syntezy Historii Polski od prawieku do współczesności // Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości. Forum Naukowe. Instytut Historii Politycznej. Prace Historyczno-Politologiczne. R. 9. Nr 4 (19). Poznań: Wydawnictwo Forum Naukowe, 2004. S. 8–109.

  Lehr-Spławiński, Tadeusz. O pochodzeniu i praojczyźnie Słowian. Poznań: Instytut Zachodni, 1946. 237 s.

  Łowmiański, Henryk. Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n. e. T. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963. 420 s.

  Mamzer, Henryk. Archeologia etniczna versus kulturowo-interpretacyjna // Praojczyzna Słowian. Zbiór wypowiedzi. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2001 (URL: http://www.staff.amu.edu.pl/%7Eanthro/slavia/f4.html).

  Mańczak, Witold. Przedhistoryczne migracje Słowian i pochodzenie języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2004. 168 s.

  Mańczak, Witold. Zachodnia praojczyzna Słowian // Praojczyzna Słowian. Zbiór wypowiedzi. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2001 (URL: http://www.staff.amu.edu.pl/%7Eanthro/slavia/f5.html).

  Moszyński, Kazimierz. Kultura ludowa Słowian. T. 2: Kultura duchowa. Cz. 1. Wyd. 2. Warszawa: Książka i Wiedza, 1967. 835 s.

  Moszyński, Kazimierz. Kultura ludowa Słowian. T. 2: Kultura duchowa. Cz. 2. Wyd. 2. Warszawa: Książka i Wiedza, 1968. 1112 s.

  Moszyński, Kazimierz. Pierwotny zasięg języka prasłowiańskiego. Wrocław; Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1957. 332 s.

  Nowak, Andrzej. Dzieje Polski. T. 1: Do 1202. Skąd nasz ród. Kraków: Biały Kruk, 2014. 384 s.

  Parczewski, Michał. Podstawy lokalizacji pierwotnych siedzib Słowian // Archeologia o początkach Słowian. Materiały z konferencji. Kraków, 19–21 listopada 2001 / Wyd. Piotr Kaczanowski, Michał Parczewski. Kraków: Instytut Archeologii UJ, 2005. S. 65–78.

  Piontek, Janusz. Archeologiczne rekonstrukcje procesu etnogenezy Słowian a ustalenia antropologii fizycznej // Praojczyzna Słowian. Zbiór wypowiedzi. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2001 (URL: http://www.staff.amu.edu.pl/%7Eanthro/slavia/f6.html).

  Plezia, Marian(ed.). Greckie i łacińskie źródła do najstarszych dziejów Słowian. Cz. 1: Do VIII wieku. Poznań; Kraków: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1952. 201 s.

  Pomian, Krzysztof. Przeszłość jako przedmiot wiary. Historia i filozofia w myśli średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2009 (wyd. 1 —1968). 395 s.

  Popowska-Taborska, Hanna. Etnogeneza Słowian z punktu widzenia językoznawstwa // Wczesna Słowiańszczyzna. Przewodnik po dziejach i literaturze przedmiotu / Red. Andrzej Wędzki. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy przy Instytucie Slawistyki PAN, 2008. S. 153–156.

  Popowska-Taborska, Hanna. O domniemanym pochodzeniu Kaszubów // Język Polski. T. 83. Cz. 1. Kraków: UJ, 2003. S. 16–22.

  Popowska-Taborska, Hanna. Przydatność badań językowych do rekonstrukcji wczesnych dziejów Słowian // Polszczyzna północno-wschodnia. Metodologia badań językowych / Wyd. Barbara Falińska. Wrocław; Warszawa; Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1989. S. 97–105.

  Popowska-Taborska, Hanna. Z językowych dziejów Słowiańszczyzny. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy przy Instytucie Slawistyki PAN, 2004. 434 s.

  Prinke, Andrzej. Jeszcze o listach Profesora Józefa Kostrzewskiego do córki // Przegląd Archeologiczny. T. 58. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN (Oddział we Wrocławiu), 2010. S. 161–169.

  Rostafiński, Józef. O pierwotnych siedzibach i gospodarstwie Słowian w przedhistorycznych czasach // Sprawozdania z czynności i posiedzeń Akademii Umiejętności w Krakowie. T. 13. Nr 3. Marzec, 1908. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności, 1908. S. 6–25.

  Rozwadowski, Jan. Studia nad nazwami wód słowiańskich z mapą. Dzieło pośmiertne. Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, 1948. 344 s.

  Szafarzyk, Paweł Józef. Słowiańskie starożytności / Posłowie Tadeusz Lewaszkiewicz, Jerzy Strzelczyk. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2003. 796 s.

  Urbańczyk, Przemysław. Gdzie jest człowiek? // Archeologia o początkach Słowian. Materiały z konferencji. Kraków, 19–21 listopada 2001 / Wyd. Piotr Kaczanowski, Michał Parczewski. Kraków: Instytut Archeologii UJ, 2005. S. 589–591.

  Urbańczyk, Przemysław. Polski węzeł słowiański // Nie-Słowianie o początkach Słowian / Wyd. Przemysław Urbańczyk. Poznań; Warszawa: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2006. S. 133–153.

  Wędzki, Andrzej. Etnogeneza Słowian z punktu widzenia źródeł historycznych i archeologicznych // Wczesna Słowiańszczyzna. Przewodnik po dziejach i literaturze przedmiotu / Red. Andrzej Wędzki. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy przy Instytucie Slawistyki PAN, 2008. S. 148–153.

  Zientara, Benedykt. Świt narodów europejskich. Powstawanie świadomości narodowej na obszarze Europy pokarolińskiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985. 434 s.

  Лихачев, ДмитрийСергеевич; Романов, БорисАлександрович; Адрианова-Перетц, ВарвараПавловна(ред.). Повесть временных лет. Ч. 1. Москва; Ленинград: Издательство АН СССР, 1950. 405 с.