Месяркин, А. Имя славян: этимология и значение

Дата изменения
Дата публикации:

Рубрика: Commentarii / Статьи

Категория: Commentarii / Статьи.

Название статьи
Имя славян: этимология и значение
Авторы
Месяркин, Адам — доктор истории, ассистент, Институт социальной медицины и медицинской этики, Медицинский факультет, Университет им. Я. А. Коменского, Братислава, Словакия, Адрес электронной почты защищен от спам-ботов. Для просмотра адреса в вашем браузере должен быть включен Javascript., Scopus ID 57195246498
В рубрике Commentarii / Статьи
Год 2017 Номер журнала 1 Страницы 3-20
Тип статьи Научная статья Индекс УДК; ББК

УДК 94(367) Славяне; ББК 63.3(2)41

Индекс DOI 10.21638/11701/spbu19.2017.101
Аннотация Название является основным конституирующим элементом и важнейшим идентификационным признаком варварской общности. Фиксация в VI в. в трудах Прокопия Кесарийского и Иордана названия Σκλαβηνοί в качестве обозначения одной из групп задунайского барбарикума является тем хронологическим рубежом, который отделяет славян доисторического времени от славян, зафиксированных историками. Долгое время в историографии считалось, что славяне как «народ» или «культурная общность» существовали задолго до VI в., скрываясь в источниках под другими именами. Из этих имен самым важным считалось название венетов / венедов. Однако славяне стали венетами, а венеты славянами лишь благодаря Иордану. Автор статьи склоняется к мнению, что название Σκλαβηνοί первоначально было обозначением лишь одной варварской группы, а затем в силу различных интеллектуальных и идеологических факторов стало переноситься на другие общности, пока не обрело то значение, в котором оно понимается сегодня. Лингвистами, а также историками, опиравшимися на лингвистические факты, самоназвание славян было априорно интерпретировано как основывающееся на общности языка — на понятии «слово», из чего следовало, что данная этническая общность возникла на основе языковой общности. Тезис о словенах как «ясно говорящих», то есть о существовании этнической группы, представители которой уже в VI в. или даже еще раньше самоопределялись через общий язык, до сих пор занимает прочные позиции в научной литературе. Однако, на взгляд автора статьи, картина, согласно которой к появлению группового названия «славяне» привело рациональное осознание членами данной группы того, что они используют уникальный «славянский язык», не является убедительной. Выведение названия общности славян от (славянской языковой) основы *slovo и восприятие славян как «народа слова» возникли гораздо позже: языковое прочтение этнонима «славяне» является стержнем интеллектуально-религиозной концепции, которая оформилась во второй половине IX в. в связи с миссией свв. Кирилла и Мефодия в Моравии и Паннонии. По этой причине автор статьи считает первоначальной этимологией названия «славяне» ту этимологию, которую разработал польский лингвист Збигнев Бабик. На взгляд автора, этимология З. Бабика более адекватно отражает реальность варварского мира раннего Средневековья.
Ключевые слова этноним «славяне», славянская идентичность, славянский этногенез, Sclavi, slovene  
Полный текст статьи Язык статьи английский
Список цитируемой литературы
  • Баришић, Фрањо. Када и где су написали Псеудо-Цезаријеви Дијалози // Зборник радова Византолошког института. 1952. Књ. 1. С. 29–51.
    Babik, Zbigniew. Współnota językowa prasłowiańska // Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji / Red. Stanisław Tabaczyński, Arkadiusz Marciniak, Dorota Cyngot, Anna Zalewska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2012. S. 838–851. 
    Bačić, Jakov. The Slav: Origin and the meaning of the ethnonym // Slovene Studies. 1987. Vol. 9. No. 1/2. P. 33–41.
    Barford, Paul. The Early Slavs. London: British Museum Press, 2001. 416 p.
    Benedicty, Robert. Prokopios’ Berichte über die slavische Vorzeit. Beiträge zur historiographischen Methode des Prokopios von Kaisareia // Jahrbuch der Österreichischen Byzantinischen Gesselschaft. 1965. Bd 14. S. 61.
    Bielowski, August. Wstęp krytyczny do dziejów Polski. Lwów: Nakł. Włodzimirza Hr. Dzieduszyckiego, 1850. 542 s.
    Brückner, Aleksander. Dzieje kultury polskiej. T. 1: Od czasów przedhistorycznych do r. 1506. Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1930. 58 s.
    Curta, Florin. The Making of the Slavs. History and Archaeology of the Lower of the Lower Danube Region, c. 500–700. Cambridge: Cambridge University Press, 2001. 436 p.
    Curta, Florin. Sclaviniai and ethnic adjectives: A clarification // Byzantion Nea Hellás. 2011. Vol. 30. P. 77–89.
    Curta, Florin. Theophylact Simocatta revisited. A response to Andreas Gkoutzioukostas // Byzantion Nea Hellás. 2016. Vol. 35. P. 195–209.
    Dzino, Danijel. Becoming Slav, Becoming Croat. Identity transformations in Post-Roman and early medieval Dalmatia. Leiden; Boston: Brill Academic Publishers, 2010. 271 p.
    Fusek, Gabriel; Zábojník, Jozef. Príspevok do diskusie o počiatkoch slovanského osídlenia Slovenska // Slovenská archeológia. 2003. Roč. 51. Č. 2. S. 319–340.
    Gołąb, Zbigniew. Veneti / Venedi. The oldest name of the Slavs // Journal of Indo-European Studies. 1975. Vol. 3. P. 321–326.
    Havlík, Lubomír. Osídlení Balkánu Slovany a byzantská historiografie // Studia Balcanica Bohemoslovaca / Red. Richard Pražák, Ivan Dorovský. Brno: Universita J. E. Purkyně, 1970. S. 48–58.
    Havlík, Lubomír. Počátky slovanského vědomí // Slovanství v národním životě Čechů a Slováků / Red. Vladislav Šťastný. Praha: Melantrich, 1968. S. 17–23.
    Homza, Martin. Stredná Európa I. Na začiatku stredoveku. Bratislava: Univerzita Komenského, 2014. 313 s.
    Homza, Martin. Niekoľko poznámok k básni Proglas // Symboly a mýty národov v stredoveku a včasnom novoveku / Red. Martin Homza, Adam Mesiarkin. Bratislava: Vydavateľstvo Univerzity Komenského, 2014. S. 13–24. 
    Katičić, Radoslav. Die Ethnogenesen in Avaria // Typen der Ethnogenese unter besonderer Berücksichtung der Bayern. Bd 1 / Hrsg. von Herwig Wolfram und Walter Pohl. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1990. S. 125–128.
    Kolendo, Jerzy. Wenetowie a Słowianie // Z Otchłani Wieków: Pismo poświęcone pradziejom Polski. 1985. T. 51. Nr 3–4. S. 125–130. 
    Krahwinkler, Harald. Augewählte Slaven-Ethnonyme und ihre historische Deutung // Slovenija in sosednje dežele med antiko in karolinško dobo. Začetki slovenske etnogeneze / Ed. Rajko Bratož. Ljubljana: Narodni muzej Slovenje, 2000. S. 403–423.
    Králik, Ľubor. Stručný etymologický slovník slovenčiny. Bratislava: VEDA, 2015. 704 s.
    Kučera, Matúš. Slovenské dejiny I. Od príchodu Slovanov do roku 1526. Prešov: Vydavateľstvo Michala Vaška, 2008. 358 s.
    Labuda, Gerard. Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny zachodniej, 1. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1960. 312 s.
    Labuda, Gerard. Udział Wenetów w etnogenezie Słowian // Etnogeneza i topogeneza Słowian: Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Komisję Slawistyczną przy Oddziale PAN w Poznaniu w dniach 8–9 XII 1978 / Red. Irena Kwilecka. Warszawa; Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980. S. 29–41.
    Lysý, Miroslav. Moravania, Mojmírovci a Franská ríša. Štúdie k etnogenéze, politickým inštitúciám a ústavnému zriadeniu na území Slovenska vo včasnom stredoveku. Bratislava: Atticum, 2014. 373 s.
    Malinovská, Nora. Geographical concepts of Sclavinia in historical sources from the sixth to the fourteenth century, with an emphasis on the Moravian-Pannonian and South Slavic tradition // Slovakia and Croatia. Historical parallels and connections (until 1780) / Ed. by Martin Homza, Ján Lukačka, Neven Budak, Veronika Kucharská, Stanislava Kuzmová, Adam Mesiarkin. Bratislava; Zagreb: Department of Slovak history, Faculty of Philosophy of the Comenius University, Bratislava; Faculty of Philosophy of Zagreb University, 2013. P. 60–65. 
    Margetić, Lujo. Etnogeneza Slavena // Rad HAZU. 2005. Knj. 492. S. 91–143.
    Marsina, Richard. F. V. Sasinek: Dejepis Slovákov (Ružomberok 1895) // Čo písal o našich dejinách Franko Sasinek / Red. Peter Mulík. Martin: Matica Slovenská, 2015. S. 11–39.
    Miklosich, Franz. Altslovenische Formenlehre in Paradigme. Texten aus Glagolitischen Quellen. Wien: Wilhelm Braumüller. 96 s.
    Moszyński, Kazimierz. Pierwotny zasiąg języka prasłowiańskiego. Wrocław; Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1957. 332 s.
    Moszyński, Leszek. Czy Słowianie to rzeczywiście nomen originis? // Z polskich studiów slawistycznych. Seria 5: Językoznawstwo. Prace na VIII. międzynarodowy kongres slawistów w Zagrebiu 1978. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978. S. 497–507.
    Mulík, Peter. Používanie kľúčových termínov k počiatkom slovenských dejín // Etnogenéza Slovákov. Kto sme a aké je naše meno. Martin: Matica Slovenská, 2011. S. 39–53.
    Nalepa, Jerzy. O pierwotnych siedzibach Słowian w świetle nowszych badań archeologicznych, lingwistycznych i historycznych I // Slavia Antiqua. 2007. T. 48. S. 11–46.
    Niederle, Lubor. Slovanské starožitnosti. Díl 2. Svazek 1. Původ a počátky Slovanů jižních. Praha: Nákladem Bursíka a Kohouta, 1906. 547 s.
    Ondruš, Šimon. Pôvod etnonyma Slovák, Slovan, Slověn a etnonyma Čech // Studia Academica Slovaca. Prednášky XI. letného seminára slovenského jazyka a kultúry. 1975. T. 4. S. 223–241.
    Ossoliński, Józef Maksymilian. Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiey: O pisarzach polskich, także postronnych, którzy w Polscze albo o Polscze pisali, oraz o ich dziełach; z rozstrząśnieniem wzrostu i różnéy kolei ogólnego oświecenia, jako też szczególnych nauk w Narodzie Polskim. T. 1. Kraków: s. n., 1819. 507 s.
    Otrębski, Jan. Słowianie. Rozwiązanie odwiecznej zagadki ich nazw. Poznań: Księgarnia ziem zachodnich, 1947. 191 s.
    Panzer, Baldur. Quellen zur slavischen Ethnogenese. Fakten, Mythen und Legenden (Originaltexte mit Übersetzungen, Erläuterungen und Kommentaren). Heidelberg Publikationen zur Slavistik: A. Linguistische Reihe. Bd 14. Frankfurt am Main: Peter Lang, 2002. S. 15–19.
    Peisker, Jan. Die älteren Beziehungen der Slawen zu Turkotataren und Germanen und ihre sozialgeschichtliche Bedeutung. Stuttgart: Verlag von W. Kohlhammer, 1905. 243 s.
    Peisker, Jan. The expansion of the Slavs // The Cambridge Medieval History. 1914. Vol. 2. Cambridge: Cambridge University Press, 1914. P. 418–458.
    Podolan, Peter. Sláwa Bohyně a původ gména Slaůw čili Slawjanůw… Jána Kollára // Historia nova. Štúdie o dejinách. Vol. 6. Bratislava: Stimul, 2013. S. 82–93. 
    Pohl, Walter. Die Awaren: Ein Steppenvolk in Mitteleuropa 567–822 n. Chr. München: Beck, 1988. 553 s. 
    Pohl, Walter. Die Germanen. München: Oldenbourg, 2000. 156 s.
    Pohl, Walter. Ein Jahrtausend der Wanderungen, 500–1500 // Kontinuitäten und Brüche: Lebensformen — Alteingesessene — Zuwanderer von 500 bis 1500 / Hrsg. von Karl Kaser. Klagenfurt: Wieser, 2010. S. 150–159.
    Pohl, Walter. Telling the difference. Sings of ethnic identity // Strategies of distinction. The construction of ethnic identities, 300–800 / Ed. by Walter Pohl and Helmut Reimitz. Leiden; Boston; Köln: Brill Academic Publishers, 1998. P. 17–71.
    Popowska-Taborska, Hanna. Utrwalone w języku ślady etnicznej wspólnoty Słowian // Z językowych dziejów Słowiańszczyny. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 2004. S. 161–166.
    Pritsak, Omeljan. The Slavs and the Avars // Settimane di studio del centro italiano di studi sull’alto medioevo. Vol. XXX: Gli Slavi occidentali e meridionali nell’alto medioevo. Spoleto, 1983. P. 353–435.
    Profantová, Naďa. Kultura s keramikou pražského typu a problém šíření slavinity do střední Evropy. K článku Florina Curty // Archeologické rozhledy. 2009. Vol. 61. S. 303–330.
    Puschner, Uwe. Germanenideologie und völkische Weltanschauung // Zur Geschichte der Gleichung «germanisch-deutsch» / Hrsg. von Heinrich Beck, Dieter Geuenrich, Heiko Steuer, Dietrich Hakelbach. Berlin; New York: Walter de Gruyter, 2004. S. 103–129.
    Riedinger, Rudolf. Pseudo-Kaisarios: Überlieferungsgeschichte und Verfasserfrage. München: C. H. Beck, 1969. 471 s.
    Rospond, Stanisław. Struktura pierwotnych etnonimów słowiańskich // Rocznik slawistyczny. 1966. T. 26. Nr 1. S. 31–32.
    Schramm, Gottfried. Ein Damm bricht. Die römische Donaugrenze und die Invasionen des 5.–7. Jahrhunderts im Lichte von Namen und Wörter. München: R. Oldenbourg, 1997. 400 s.
    Schramm, Gottfried. Venedi, Antes, Sclaveni, Sclavi. Frühe Sammelbezeichnungen für slawische Stämme und ihre geschichtlicher Hintergrund // Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. 1995. Bd 43. Nr 2. S. 161–200. 
    Sławski, Feliks. Słowianie // Słownik starożytności słowiańskich. T. 5: S–Ś / Red. Gerard Labuda, Zdisław Stieber. Wrocław; Warszawa; Kraków; Gdańsk: Ossolineum, 1975. S. 274.
    Smith, David Anthony. Myths and memories of the nation. Oxford: Oxford University Press, 1999. 288 p.
    Stanislav, Ján. Slovienin ― Slovan ― Slovák ― Tót // Náš národ. 1944. Nr 1. S. 25–32.
    Steinacher, Roland. Wenden, Slawen, Vandalen. Eine frühmittelalterische pseudologische Gleichzetung und Ihre achwirkungen bis ins 18. Jahrhundert // Die Suche nach den Ursprüngen. Von der Bedeutung des frühen Mittelalters / Hrsg. Von Walter Pohl. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 2004. S. 329–353.
    Surowiecki, Wawrzyniec. Śledzenie początku narodów słowiańskich. Wydanie fototypiczne. Wrocław; Warszawa; Kraków: Zakład narodowy imięnia Ossolińskich Wydawnictwo PAN, 1964. 201 s.
    Surowiecki, Wawrzyniec. Z. D. Chodakowskiego O Słowiańsczyznie przed chrześciaństwem i W. Surowieckiego zdanie o pismie témźe z dodaniem krótkiej wiadomości o Chodakowskim i korrespondencyi jego. Kraków: Wydanie Antona Zygmunta Helcla, 1835. 51 s.
    Schachmatov, Aleksei A. Zu den ältesten slavisch-keltisch Beziehungen (Herrn Akademiker Th. Korsch gewidmet) // Sonderabdruck aus Archiv für slavische Philologie. 1911. Bd 33. Nr 1/2. S. 51–99.
    Šafárik, Pavol Jozef. Dejiny slovanského jazyka a literatúry všetkých nárečí. Bratislava: Vydavateľstvo SAV, 1953. 601 s.
    Šafárik, Pavol Jozef. Slowanské starožitnosti. Oddjl Děgepisný. Praha: Pomocj Českého Museum, 1837. 1005 s. 
    Schlözer, August Ludwig. Nestor Kiovensis 1056–1114: Russische Annalen in ihrer slavonischen Grund-Sprache. Göttingen: bei Heinrich Dieterich, 1802. 340 s.
    Téra, Michal. Slovanská identita v raném středoveku // Slovanství ve středoevropském prostoru. Iluze, deziluze a realita / Red. Dominik Hrodek et al. Praha: Libri, 2004. S. 53–60. 
    Třeštík, Dušan. Příchod prvních Slovanů do českých zemí v letech 510–535 // Český časopis historický. 1996. Roč. 94. Č. 2. S. 245–280. 
    Tyszkiewicz, Lech. Słowianie w historiografii antycznej do połowy VI wieku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1990. 218 s.
    Verešová Nora. Vývoj chápania geografického termínu Sklavínia v historických prameňoch 6.–14. storočia // Historický zborník. Martin: Matica slovenská, 2008. Č. 1. S. 124–143.
    Verešová N. Povesť vremennych let a jej koncepcia Slovienskoj zemli // Historia Nova. Vol. II: Štúdie k jubileu Pavla Jozefa Šafárika. Bratislava, 2011. S. 12–20.
    Wenskus, Reinhard. Stammesbildung und Verfassung. Die Werden der frühmittelalterlichen gentes. Köln: Böhlau Verlag, 1961. 656 s.
    Živkovič, Tibor. De conversione Croatorum et Serborum. A lost source. Belgrade: Institute of History, 2012. 255 p.

 

Метки: раннее Средневековье, славяне, этноним «славяне», славянская идентичность, славянский этногенез, Sclavi, slovene, варварский мир, Иордан, Прокопий Кесарийский, МЕСЯРКИН А.

Печать